Igor Burić: Šta rađa zlo, a šta dobro

Ima li umetnost cilj, svrhu, svoju autentičnu vrednost, razlog postojanja? Ova filozofska pitanja mogla bi biti u srži dela Đorđa Lebovića, koji je svoj stvaralački život posvetio najtežim, najstrašnijim događajima iz 20. veka – ratu, pogromima, koji su se ponavljali. Ima li onda nade, ili kako bi on to rekao – raja, Boga, pravde, istine, dobrote, ljubavi?

Odgovore na ova pitanja možemo samo da tražimo, što je i on učinio u svom testamentarnom, nezavršenom romanu „Semper idem“, u kojem je iz dečje perspektive, u prvom licu, napisao hroniku svog i života jugoslovenskog društva. Smeštajući veći deo radnje u predvečerje Drugog svetskog rata, odredio je sve ono što će posle da se desi – nacističke logore smrti, krvavi raspad Jugoslavije, pa i raskole unutar porodice, individue.

Pišući o odrastanju (sazrevanju), potucanju po Zagrebu, Subotici, Somboru, u spletu serviranih okolnosti – dete razvedenih roditelja, mnogočlana porodica puna „rezervnih tetaka“, školovanje, prijatelji, devojke – vešto je iskorišteno da se izbegne ugao sveznalog pripovedača i prikaže veoma inteligentan, promišljen i osećajan autor, sa fenomenalnom dozom humora koja „prekriva“ egzistencijane horore među kojima je i njegov lični. Nije čudo što književna kritika jednoglasno ovaj roman s početka 21. veka svrstala u vrhunce domaće proze.

Dramatizujući i režirajući “Semper idem” na sceni Narodnog pozorišta Sombor (nedavno izvedenog premijerno, a gledanog u okviru projekta “Kritičarski karavan” Udruženja pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja), Gorčin Stojanović radi dobru stvar. “Vraća” Lebovića u rodni Sombor, koji je putem varošana i sam jedan od junaka njegove životne priče, plus – odlično primećuje dramski (gotovo tragikomički) potencijal proze Đorđa Lebovića. Vickastu oštrinu naracije dramatizacijom pretače u deo nastupa glavnog lika, dok veliki deo najbitnijih dijaloga zadržava, ne izbegavajući voluminoznost (trajanje od skoro šest sati) predstave. Slikovitost jezika pretvara delom u scenografske (rad reditelja) i kostimografske (Lana Cvijanović) detalje realističkog tipa, pribegavajući i video-ilustracijama, a delom, na onim simboličkim nivoima teksta, poseže i za značenjski dubljim postupcima u mizanscenu (promenama ritma, stila igre), aranžmanina svetla, scena… Sve ovo Stojanović pogotovo osvetljava višeznačno potentnim autorskim komentarom – satom na kojem kazaljke sve vreme pokazuju “pet do dvanaest”, a onda pred kraj i potpuno nestanu.

Karakterizacija likova – odlično urađeni glumački zadaci, u velikoj meri mogu se pripisati odličnoj, jasnoj i nedvosmislenoj pripovedačkoj moći Đorđa Lebovića, kao i suvislosti i suverenosti somborskog ansambla koji i ovaj put predvode Marko Marković, Saša Torlaković, Biljana Keskenović, Ivana V. Jovanović (čak 20 glumaca igra u predstavi!). Odnose među njima – ko je tu ko, šta i kome – ponekad je teško “pohvatati”, kao i pojedine rediteljske postupke oneobičavanja realističkog prikaza toka radnje (kao što je onaj kad se deo predstave u naznakama izvodi kao proba, odnosno pozorište u pozorištu). Potpuno prepuštanje, pak, praćenje osnovne linije narativa – životnu hroniku mudre starmale glave Đorđa Lebovića u maestralnoj izvedbi Marka Markovića, “krpi” sve, uslovno rečeno, nedostatke modernizovane, a suštinski staromodne predstave (izrečeno bez negativnog vrednosnog predznaka).

Somborska publika predstavu je pratila sa velikom pažnjom i nagradila višeminutnim aplauzom. Možda ništa, ni Lebovićevo delo, ni dejstvo čovečanstva, nije definitivno, i baš kao što kaže naslov „Semper idem“, uvek je isto – glupost, mržnja, obest, rađaju zločin. A umetnost?!?

Igor Burić

Kritika je deo projekta „Kritičarski karavan“ koji realizuje Udruženje pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja

Foto:Nađa Repman