Ana Tasić: Tragično carstvo birokratije

Nastao prema priči “Đavolijada” (1923) Mihaila Bulgakova, scenski tekst istoimene predstave Šabačkog pozorišta bavi se zaglavljenošću u nepokornom birokratskom sistemu, bezličnoj radnoj svakodnevnici koja gazi čoveka (dramatizacija Nikita Milivojević). Kolektiv preduzeća “Šibmat”, gde se radnja dešava, radi u nemaštini, novca nema, pa umesto plata dobija kutije šibica. Radnja i likovi su obavijeni apsurdom i groteskom, stilizovanim odrazom naopakosti sveta, gde je ljudsko biće svedeno na mehanizovanog stvora lišenog istinskog života.

Predstava reditelja Nikite Milivojevića izgrađena je na razmaštanoj groteski, prizorima koji otkrivaju halucinogenu stvarnost života u stečaju. Glumci igraju naratore i stilizovane likove, Veru Nikolajevnu (Tomašević Aneta), Anu Ivanovnu (Milojević Sonja), Blagajnika Drozda (Milojević Vladimir), Anu Jegrafovnu (Kostić Deana), Valentina Muška (Milković Aleksandar), Miločku Litovcevu (Terzić Ivana), Numerackija (Barović Strahinja), Lidočku (Dugalić Marijana), Pantelejmona (Mitić Bogoljub Đoša), prelazeći iz jednog obličja u drugi.To pojačava utisak o nestabilnosti, odnosno gubitku razuma protagoniste, knjigovođe Vartolomeja Petroviča Korotkova (Miloš Vojnović), što je jedan od glavnih motiva. U fokusu pažnje je njegov odnos sa šefom, drugom Gaćanom (Slobodan Petranović Šarac), čija teatralizovana pojava od njega gradi nekakvu mitsku figuru. Gaćan ne govori, a ima upečatljivo, teško obličje, upadljivo se gega po sceni, sa glomaznom maskom na licu, koju shvatamo kao znak obezljuđenosti, strahovlade koja briše svaku saosećajnost. Kada se pojavi na sceni, svi činovnici, kao miševi pred mačkom, groteskno se zavlače u (metaforičke) rupe, slikovito odražavajući strah za egzistenciju, ali i tragično snishodljiv odnos prema autoritetima.

Scena stilizovano realistički predstavlja radnu svakodnevnicu, kancelariju u kojoj su smešteni izlizani stolovi, ormani, gomile fascikli, pisaće mašine (scenograf Nikita Milivojević). U tu sredinu se odgovarajuće uklapaju bezlično, ali pristojno obučeni činovnici, sa stilizovanim začinskim detaljima, upadljivim frizurama, šubarama, koji donose iskliznuća iz realizma (kostimograf Jelena Stokuća). Najveća vrednost ove vizuelno razigrane predstave su apsurdni prizori koji povremeno imaju i komična dejstva, delotvorna u omekšavanju oštrine odraza jednog košmarnog, kafkijanskog pakla sistema.

Na početku na scenu kolektivno stupaju likovi radnika, predvođeni Verom Nikolajevnom, koja suptilno komično saopštava vest da “nema para”, čime počinje da se odmotava klupko ove tragikomične pripovesti. Ta scena je pomalo i nušićevska, nalik uvodnom prizoru iz “Ožalošćene porodice”, u osnovi tragičnom, ali obrađenom diskretno komično, zbog duboko prisutnog apsurda, osećanja koje suštinski određuje Bulgakovljev, kao i naš svet. Pred publikom nastavljaju da se nižu i gogoljevski gorko-smešne slike iščupane iz propalog radnog kolektiva, začinjene mistikom i fantastikom, takođe karakterističnima za imaginaciju Bulgakova. Spretna režija Nikite Milivojevića ističe i ritualnost radnje, zatvorenost u bezizlaznom krugu birokratije. To značenje je naročito efektno u sceni u kojoj službenica zaneseno, odsutno, mehanički i beskonačno udara pečate na dokumenta, slikovito predstavljajući besmisao papirokratije, koji i danas snažno prepoznajemo.

Ana Tasić

Fotografija: Jugoslav Radojević
Kritika je deo projekta „Kritičarski karavan“ koji realizuje Udruženje pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja.