Aleksandra Glovacki: Čaruga

Jedan od poslednjih hajduka sa ovih prostora, Jovo Stanisavljević zvani Čaruga, koji je u slavonskoj ravnici otpočeo svoj život, gde ga je i završio na vešalima sa 28 godina, poslužio je kao motiv Radoslavu Pavloviću za dramu istog naziva. Čarugu on tretira kao romantičarskog junaka, ne time što daje bilo kakvo humano opravdanje njegovim pljačkama i ubistvima, već tako što kroz paralelnu priču kapetana Božidara Pavlovića, glavnog lovca na Čarugu, razlaže ideju o korumpiranom političko-policijskom sistemu, u poređenju sa kojim svaki pojedinačni kriminalni akt deluje minorno.

Čarugu ovde srećemo u poslednjoj godini njegovog života; pisac se nije držao faktografije, on izmišlja situaciju u kojoj je Čaruga zaposeo posed i dvorac izvesnog grofa koga je u tajnosti ubio, a za koga se u javnosti izdaje. U ovu krajnju periferiju Austro-Ugarske stiže prpošna mlada gospođa iz Beča, sa željom da za neki ženski magazin intervjuiše slavnog razbojnika. I pored toga što je Čarugina banda opljačka pri samom dolasku, princeza se zaljubljuje u bitangu. Ljubav se rađa dok se oko Čaruge obruč sve više steže.

Kapetan Pavlović je lik koji pisac istog prezimena glorifikuje i do kraja idealizuje. To je vojnik bezmerno idealizovan – častan, uporan, neustrašiv, skroman i nadasve pošten. Ovog srpskog oficira ništa ne može da povuče na nečasnu stranu – ni novac, ni zgodne žene koje se nude, niti mu fizička bol od prostrelne rane išta može. Skrši ga tek nepravda, trgovina između viših instanci, politička pokvarenost koja mu oduzme sve zasluge za dobro obavljen posao, a nagradi njegovog nesposobnog, nepoštenog i kukavičkog pretpostavljenog.

Pavlović dodaje još jedan lik, to je priprosti Čarugin saborac, Prpić Mali, kombinacija diva sa deset života, dvorske lude i odanog sluge, toliko odanog da neustrašivo nastavlja da brani princip Čaruge i onda kada živi Čaruga sam pogazi taj princip – jer se zaljubio. Svi se oni nađu i na kraju, pred gubilištem, u poslednjoj noći. Poraženi kapetan čak osuđeniku otvoreno nudi mogućnost bekstva, jer shvata da su oni koji predstavljaju poredak veći kriminalci od kriminalaca; Prpić Mali, koji se sam predao, odlazi na streljanje srećan jer je dočekao svojih pet minuta slave. Bečka gospođa je tu kao neki tragično-plačljivi ženski princip, kome ne preostaje ništa drugo do da roni suze i slama se u tom tipičnom muškom igrokazu, dok se Čaruga na kraju prikazuje kao igračka sudbine, a ne kao beskrupulozni ubica i pljačkaš.

Mnogo je opštih mesta u postavljanju ovih likova, na način koji ne priliči ozbiljnom savremenom tekstu. Na žalost, reditelj, koji je ujedno i tumač naslovne uloge, Stanislav Grujić, samo je produbio svojom režijom ta opšta mesta. Njegov Čaruga je romantični heroj u crnim kožnim čizmama, sa pelerinom, ironičnim osmehom i maskom, poput Zoroa; transparentna erotika između njega i prpošne Bečlijke, takođe u čizmicama preko kolena, kojima često, u nastupu besa, lupa o pod – nikada se ostvari, jer taj antiheroj ima sifilis i džentlmenski se lišava strasti da bi spasio zaljubljenu ženu. Buketi cveća i kreveti sa baldahinom se spuštaju sa neba, u crvenom kontralihtu, tu su polumrak i sveće i Brams, pa Mocart i Rekvijem, da zaokruže ilustrativnost, gde se eros i tanatos predstavljaju putem mnogo crvene i crne boje.

Ipak, ono što je najveći minus pomenute površnosti su direktne piščeve poruke, kao što je ona o srpskoj vojsci kao jedinoj poštenoj, ili o silama mraka i majstorima crne magije kojima je determinisana svetska politika, uz replike tipa: ”tri si rata dobio Srbine, a sada služiš pobeđene”.

Ako zanemarime ideološki agresivnu jalovost, dramaturški se kao osnovni problem nameće ko je tu glavni lik i nosilac radnje, Čaruga ili kapetan Pavlović? Rediteljski, reč je o davno prevaziđenom postupku, a glumački o ilustrativnoj glumi, sa čim se najbolje izborio Aleksandar Trmčić kao kapetan, i posebno Ivan Janković kao Čarugin kompanjon Prpić Mali.

Aleksandra Glovacki (Emisija ‘’Ars,artifex’’ Programa 202 Radio Beograda, 15.01.2016)