Ana Tasić: Prizori iz (pred)bračnog pakla

Jovan Sterija Popović je u „Ženidbi i udadbi“ dao zatamnjenu sliku bidermajerskog društva i braka, kojima upravljaju računi, licemerja, sebičluci, prevare. Ova tema i način njene obrade su odredili ton komada koji je određen kao komedija, ali je suštinski bliži drami, uklapajući se u Skerlićevo mišljenje da je Sterija realista u komediji, zato što ljude opisuje kritički, bez iluzija. Nastavljajući potragu za žanrovskim određivanjem ovog teksta, Josip Lešić je istakao da je ta crnohumorna slika naših naravi i običaja otvorena za teatar apsurda i pozorišnu grotesku.

U postavljanju „Ženidbe i udadbe“ na scenu Knjaževsko–srpskog teatra u Kragujevcu, rediteljka Jana Maričić se upravo odlučila da ide putem teatra apsurda. Ta linija je dosledno sprovedena u građenju likova i radnje. Akteri predstave su veoma nalik Joneskovim grotesknim pajacima koji život provode mehanički, po obrascima koji su dotukli svaki dublji smisao. Značenje mehaničnosti, odnosno shematizovanosti likova, sugerisano je i u tekstu, Sterijinim izborom odsustva njihovih konkretnih imena (označeni su kao Provodadžija, Mladoženja, Devojka, Otac). Taj nedostatak individualnosti je takođe blizak Joneskovom delu, na primer Gospodinu i Gospođi Smit, iz „Ćelave pevačice“. A repetativna ispraznost svakodnevnice Smitovih je veoma nalik Sterijinim nesrećnim junacima, čiji apsurd nosi jednu mračnu komičnost, odnosno neprestani hod na granici između komedije i tragedije.

Nakon uvodnog prizora između Mladoženje (Miloš Krstović) i Provodadžije (Nikola Milojević), u levom kutku scene, njihovog poučnog razgovora o bračnim kalkulacijama i biznisima, radnja se premešta u spavaću i dnevnu sobu. Na sredini scene se nalazi kauč oko koga se vrti radnja (scenografija Veljko Stojanović, kostim Jelena Janjatović). Već prva slika uspostavlja jaku apsurdnu komičnost, sa začinima slepstika. Iz jednog kreveta polako ustaju, budeći se i meškoljeći, prvo ćerka, pa majka, a zatim i otac. Ta scena kolektivog izmigoljavanja iz istog kreveta komički i simbolički upečatljivo prikazuje zgusnute živote različitih generacija pod istim krovom, tako tipične za naše podneblje. Naredni prizori u blisko neverbalnoj, grotesknoj, pantomimskoj formi, potvrđuju njihovu poraznu svakodnevnicu, koja podseća i na mučenike iz drame „Na dnu“ Maksima Gorkog. Otac (Milić Jovanović) se sa teškom mukom baulja po sceni, zarozan i istrošen kašlje, vukljajući kateter kao robijaški lanac. Pojava Majke (Marina Perić Stojanović) ne zaostaje u jačini groteske, njeno lice je prenaglašeno belo, kao u klovna, smešno-tužnog glumca u komediji života. Scenski je uverljiv i pojačano teatralizovan lik Tetke (Mina Stojković) koji između ostalog označava primitivnu važnost sujeverja.

Predstava u celini obiluje efektnim pojavama koje nose situacionu komiku, presudnu u verodostojnom otelotvorenju ovog žanrovski osobenog komada. To je, na primer, slučaj u sceni u kojoj Majka obučava Ćerku kako treba da hoda, da bi zavela muškarce, uz predimenzionirano i teatralno vrtenje kukovima. Pojedini komički prizori su obavijeni tamnim velom, na primer, kada se otkriva da roditelji zapravo žele da udajom skinu ćerku sa grbače, odnosno sa kućnog budžeta.

Paralelno sa duboko prisutnim čemerom koji je utkan u sve pore međuljudskih odnosa, u predstavi se ipak probija nekakva radost postojanja. To je najupečatljiviji slučaj na samom kraju, posle burnih bračnih svađa i eksplozije nagomilanih sukoba, kada se uspostavljaju tragovi harmonije, neposustale ljubavi i večne potrebe za zajedništvom.

Ana Tasić

Kritika je deo projekta „Kritičarski karavan“ koji realizuje Udruženje pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja.

Foto: Dragan Vučković