Noćna frajla

Komad “Noćna frajla” Aleksandra Popovića, prvi put izveden 1990. godine, nije najveštije napisan, što je i tadašnja kritika u prvom planu isticala, određujući ga kao “anarhičnu scensku igrariju” i “haotičnu nesređenost” (Feliks Pašić), odnosno kao “tekst o čemu god hoćete i ničemu, istovremeno” (Vladan Radosavljević). U šumi dramskih tokova i nekontrolisanoj bujici reči, karakteričnih za Popovićev stil, naziru se opšte teme nerazumevanja između oca i sina, vlastoljublja i požude, malograđanstva i praznoverja, gubitka identiteta i, najviše, glasnog protesta protiv opšte društvene truleži. U tim nabujalim rekama reči povremeno i neosporno ima podsticajnih misli, lucidnih doskočica i poetske izražajnosti, ali njihova snaga u celini nema jaču prodornost, jer se smisao sa teškoćom probija kroz zakrčenu šumu znakova.

Imajući u vidu ovu osobenu izazovnost teksta, reditelj Branislav Mićunović je na sceni Narodnog pozorišta u Nišu uobličio predstavu koja uspeva da održi pažnju gledalaca (dramaturg Dejan Petković). Pronađen je donekle delotvoran scenski izraz, izvan značenja reči, u ogoljenoj stilizaciji; težište je pomereno na muzičko-plesnu igru, na elementarnu snagu pesme i pokreta (kompozitor Irena Popović Dragović, koreograf Danica Ničić, kostimograf Tatjana Radišić). Posvećenost glumaca i njihova energetska efikasnost, uspeli su u određenoj meri da popune značenjske praznine polaznog teksta. Na simbolički pustoj pozornici, odvijaju se naznake porodične drame, između Slavoljuba (Aleksandar Mihailović), njegove žene Draginje (Jasminka Hodžič) i njihovog usprotivljenog sina Alekse (Miloš Cvetković). Ona se prepliće sa raskalašnim ponašanjem Aleksinog strica Pana Krsmana (Aleksandar Marinković), njegovom nezajažljivom poterom za ženama, koje predstavlja Noćna frajla (Sanja Krstović). Ova grupa glumaca nastupa psihološki dovoljno uverljivo i precizno, ali u celini ne uspeva da probudi istinski doživljaj gledaoca, zbog opštosti i bledunjavosti postavke likova. Ona ne daje mogućnosti za njihov bujniji razvoj, oni su u tekstu više naznake, nego stvarni likovi.

Paralelno sa ovim dramskim tokom, na pozornici teku još dve linije radnje. Prvu nose četiri žene, statično postavljene na proscenijum, i zakopane u simboličkoj rupi, iz koje vire, pomalo nalik pojedinim Beketovim figurama. Kao da su u nekom prostoru između ovog i onog sveta, Stojana (Vesna Stanković), Dafina (Ivana Nedović), Nasta (Dragana Jovanović) i Zlatica (Bratislava Milić), ne učestvuju aktivno u događajima, one su neka vrsta komentatorki koje izlivaju raznorazna, zanimljiva i manje zanimljiva, mišljenja o svetu, svedoci su dubinskog društvenog posrnuća. Sledeću liniju radnje gradi druga grupa žena, zavodnica, čulnih i zanosnih, nalik horu Bahantkinja – Barbara (Maja Vukojević Cvetković), Aspida (Jovana Krstić), Cveta (Nađa Nedović Tekinder), Marela (Maja Dejanović), Anica (Natalija Jović) i Katica (Jovana Golubović). Njihova živa igra ima ritualne, dionizijske vrednosti, koje nose neobuzdanu snagu Erosa, u sukobu sa preovlađujućim osećanjem prolaznosti i smrtnosti, Tanatosom. Značenje ispuštenosti životnih prilika, pored snažne muzike i horskih songova, suptilno grade česti zvuci otkucavanja sata, znak trošnosti vremena, ili neumoljive sudbine, kao i simbolički izražajna dubina puste scene.

Ova “Noćna frajla” se može posmatrati kao primer rediteljskog i izvođačkog snalaženja u nebranom grožđu, traganja koje otkriva scensku snagu muzike, pokreta i vizuelne simbolike, moć koja postoji nezavisno od izgovorenih reči. Zbog te čudne simbioze sugestivnog ritualnog smisla predstave, koji se izdvaja kao njena najveća vrednost, i laveži Popovićevih reči koje su često same sebi svrha, jer ponekada deluju kao da su puštene sa lanca, pa bezglavo vitlaju, ne znajući gde bi, predstava ne uspeva istinski da pokrene gledaoca. Da bi jedno scensko delo u celini bilo uspešno, odnosno estetski zaokruženo, potrebno je veće jedinstvo različitih znakova, i opravdanost postojanja svakog ponaosob u celini, čega ovde izvesno nema.

Ana Tasić

Kritika je deo projekta „Kritičarski karavan“ koji realizuje Udruženje pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja.