Ubistvena rutina postojanja

Jedan od najizvođenijih tekstova u istoriji američke drame, porodični, društveni, psihološki, melodramski komad “Tramvaj zvani želja”, autorski tim njegovog novog čitanja u somborskom pozorištu postavlja u ogoljenijem obliku. Radnja je svedena na četiri lika, Blanš i njenu sestru Stelu, njenog muža Stenlija i njegovog prijatelja Miča, što je dovelo do fokusiranja na porodične i prijateljske odnose, i emotivnog zgušnjavanja radnje (dramaturgija Tijana Grumić). Između ostalih, isključeni su likovi Blanšinih nekadašnjih ljubavnika ili ljubavnih aspiracija, čime se radnja više usmerila na sadašnjost, a njihov svet se još više suzio, sabio u ćošak.

Reditelj Jug Đorđević likove i fizički zgurava u tesnu, bezizlaznu sobu  narandžaste boje, niskog plafona i oskudne dubine (scenografija Andreja Rondović, kostim Velimirka Damjanović). Svi akteri su skoro sve vreme zaglavljeni u njoj, i kada ne igraju, kada nisu fizički prisutni u sceni. Ovo rešenje se može tumačiti kao simbolička oznaka večite zakopanosti, nemogućnosti da izrone iz mulja života, da nešto promene u toj učmalosti rutine i nezadovoljstva. Takođe, njihovo stalno prisustvo simbolički označava da su tu i kada nisu tu, da budno prate sve promene i manipulacije u odnosima. Takva postavka uspostavlja stilizaciju koja će dosledno biti prisutna sve vreme, donoseći bogatstvo mašte, kreativnih rešenja. Ona takođe stvara gledaočevu distancu u praćenju razvoja radnje, u smislu brehtovskog kritičkog zaustavljanja identifikacije sa likovima, što je važno zbog građenja aktivne kritičke svesti gledaoca, koje vodi do dubljeg razumevanja događaja.

U tom smislu, zanimljivo je rešena scena Stenlijevog vađenja Blanšinih glamuroznih haljina iz kofera, kako bi dokazao njenu rasipnost – umesto stvarnih haljina, on iz kofera vadi šarene papiriće, začudno provocirajući maštu i misli. Takođe, na sceni se povremeno odvaja glas glumca od tela, na primer u uvodnom prizoru, kada čujemo Blanšin ranije snimljeni monolog preko zvučnika, njene misli o izgubljenosti, dok za to vreme gledamo glumicu koja neverbalno označava njen nemir. Taj postupak se može razumeti simbolički, kao znak unutrašnjeg razdora, sa jedne strane, dok se sa druge može tumačiti kao oblik formalnih scenskih istraživanja, potrebe da se ispitaju mogućnosti izražavanja psiholoških kriza izvan okvira realizma.

Glumci igraju vešto, na granici između stilizacije i psihološkog realizma, postojano izvodeći rediteljski koncept. Ivana Jovanović je izuzetna kao Blanš, u toj dvostrukoj ulozi, psihološki precizne i uverljive postavke lika nesrećne, usamljene profesorke engleskog jezika, koja dolazi kod sestre, u potrazi za domom i utehom. Glumica istovremeno spretno igra stilizovane scene, na primer, kada brblja mehanički, brzo i odsutno, pokazujući tako njen dubinski rascep. Milijana Makević takođe verodostojno igra njenu sestru Stelu, zakopanu u napetom braku sa nasilnim mužem. A prizori bračnog nasilja su ostvareni u efektno stilizovanom obliku – preko zvučnika prvo čujemo odjeke njihovih svađa, vriske, lomljavu stvari, a zatim, kao posledicu, vidimo crvenu boju na Stelinom licu. Odsustvo bukvalnog, realističkog prikaza nasilja je izazovno jer stilizacija stvara poseban estetski doživljaj. Aleksandar Ristoski igra Stenlija kao neotesanog muškarca koji razmetljivo izlaže lepotu njegovog mišićavog tela, provocirajući Blanšinu želju, sa idejom da je povredi, uvredi. Nemanja Bakić stvara lik Miča, karakterno drugačijeg od Stenlija, sramežljivog i skromnog, vezanog za majku na samrti, u potrazi za časnom ženom za brak.

Prizori iz bračnog života teku bezbojno, dani se kotrljaju bez uzbuđenja. Reprezentativni su prizori čestih seksualnih odnosa između Stenlija i Stele koji se odvijaju često, ali mehanički, bez lepote zavođenja i erotizma, prazan su i obesmišljeni čin. Tu bezličnost i ubistvenu rutinu mlitave svakodnevnice neobično označava i često objavljivanje dolaska i prolaska dana, preko zvučnika. Monday, tuesday, wednesday… dani prolaze i odlaze, guleći vreme na putu do večnosti, vreme kome je neophodno udahnuti smisao.

Ana Tasić

Kritika je deo projekta „Kritičarski karavan“ koji realizuje Udruženje pozorišnih kritičara i teatrologa Srbije, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja.